Ο θάνατος είναι μέσα στη ζωή όμως, όπως και το πένθος και ο θρήνος. Το πένθος είναι η αντίδραση στην απώλεια αλλά ο θρήνος; Ο θρήνος είναι περισσότερο μία διεργασία προσαρμογής σε μία νέα πραγματικότητα. Στη σύγχρονη κοινωνία, ο θρήνος πλέον θεωρείται περισσότερο ατομική υπόθεση, μιας και τα άτομα που μπορεί να βρεθούν αντιμέτωπα με την απώλεια, τείνουν να στρέφονται αμέσως σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με την Gelcer (1983), η διαδικασία του θρήνου βιώνεται πιο διευκολυντικά ως μία κοινή οικογενειακή εμπειρία.
Ο θάνατος λοιπόν, δεν είναι μία εμπειρία που επιδρά μεμονωμένα στα άτομα, αλλά έχει επιρροή σε αξίες που δομούν μικρά αλλά και μεγάλα συστήματα. Φαίνεται πως η ατομική λύση άρνησης του θανάτου αλλά και ‘αποφυγής’ του θρήνου επηρεάζει αρνητικά την εξέλιξη της οικογένειας. Ο θάνατος ενός μέλους φέρνει την οικογένεια σε μία φάση αποδιοργάνωσης, ενώ παράλληλα δημιουργείται ένα κενό, το οποίο πολλές φορές οι ‘άλλοι’ προσπαθούν να καλύψουν. Η εμπειρία της απώλειας, συνοδεύεται από πολλά συναισθήματα, όπως θυμός, ενοχές, κτλ., αλλά αυτό κυρίως που επικρατεί στην αρχή είναι το ‘πάγωμα’. Το ‘πάγωμα’ αυτό του θρήνου μπλοκάρει και άλλες διαδικασίες που είναι απαραίτητες για την εξέλιξη και την επιβίωση μιας οικογένειας.
Διάφοροι κλινικοί αναφέρουν πως τεράστιος αριθμός των οικογενειών προσέρχονται για θεραπεία αμέσως μετά το θάνατο ενός αγαπημένου μέλους. Οι λόγοι που έρχονται αφορούν σε διάφορα συμπτώματα, συμπεριφορικά (ενούρηση, πτώση σχολικής επίδοσης) και ψυχιατρικά ή ψυχοσωματικά, τα οποία έχουν αναδυθεί ή έχουν γίνει πιο έντονα αμέσως μετά το θάνατο κάποιου κοντινού προσώπου. Οι οικογένειες δυσκολεύονται πολύ να κάνουν την σύνδεση μεταξύ της απώλειας και την έναρξη ενός προβλήματος. Πολλές φορές μάλιστα δεν τον αναφέρουν καν στη λίστα των αλλαγών που βίωσαν γύρω από το χρονικό διάστημα που το σύμπτωμα αναδύθηκε στο οικογενειακό σύστημα.
Όταν λοιπόν το σύστημα ‘παγώνει’ μπροστά στο θρήνο συχνά παρατηρείται ότι το νεκρό μέλος πολλές φορές εξιδανικεύεται ή δαιμονοποιείται. Αρκετές φορές μάλιστα, τα μέλη της οικογένειας δεν τον αναφέρουν ως έναν απλό άνθρωπο με δυνατότητες και αδυναμίες. Επίσης, οι αντιπαραθέσεις που έμειναν ανεπίλυτες μεταξύ των μελών και του θανόντα παρεμβαίνουν στις παρούσες σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Παρατηρείται επιπλέον, ότι τα γεγονότα που αναφέρουν οι οικογένειες γύρω από το θάνατο, είναι αβέβαια, μπερδεμένα και πολλές φορές εξωπραγματικά. Οι επιζώντες δεν μιλούν ποτέ για τον νεκρό ή μιλούν σαν να ήταν ακόμα ζωντανός. Τέλος, αν τα μέλη της οικογένειας ενθαρρυνθούν να μιλήσουν, το κάνουν όντα συναισθηματικά φορτισμένα, υποδηλώνοντας ότι οι πληγές τους είναι ακόμη ανοικτές.
Η κεντρική διεργασία του θρήνου είναι η επανανοηματοδότηση/ η ανακατασκευή του νοήματος. Τα άτομα που θρηνούν, παίζουν ενεργό ρόλο στην διαπραγμάτευση της προσαρμογής του συστήματος μετά την απώλεια. Από τι συνοδεύεται ο θρήνος αυτός; Οι κατασκευές αυτές μπορούν να ιδωθούν ως κάτι που συμβαίνει στο πλαίσιο μιας απομονωμένης υποκειμενικότητας; Ξεχωριστή από τον κοινωνικό κόσμο; Ξεχωριστή από το κάθε μέλος της οικογένειας;
Εστιάζοντας στο δικό μας πολιτισμό, το νεογέννητο παιδί συνήθως λαμβάνει το όνομα ενός νεκρού παππού ή γιαγιάς. Η γονεϊκή σχέση κυλά σαν ένας κύκλος με κάποιο τρόπο, και έτσι οι πρόγονοι μας διαιωνίζονται μέσω των ζωντανών όμως προσώπων. Έτσι μπορούν να αναδυθούν πολλά συναισθήματα. Αγάπη; Ασφάλεια; Θυμός; Τα παιδιά γίνονται ‘φαντάσματα’ των προγόνων; Τι ιστορία κουβαλούν; Πώς επηρεάζει τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια αλλά και τον θρήνο ως μια βιωματική εμπειρία της οικογένειας;
Κλείνοντας, η οικογένεια, σαν ένα σύστημα που προσπαθεί να επιβιώσει και να εξελιχθεί, μπροστά στην απώλεια, στο θάνατο και στον θρήνο, θα βρει τον δικό της τρόπο και τις δικές της στρατηγικές για να τα αντιμετωπίσει. Θα είναι η γέννηση ενός παιδιού με το όνομα του παππού ; Θα είναι κάποιο σύμπτωμα; Όπως και να έχει έτσι εξασφαλίζει την ύπαρξή της στο χρόνο…
Αν και το πένθος είναι ένα γεγονός όπου δεν υπάρχει επιλογή, η εμπειρία του θρήνου, όταν γίνεται αντιληπτή ως ενεργή διεργασία αντιμετώπισης, βρίθει επιλογών.
Thomas Attig
