Τι ορίζουμε ως επιθετική συμπεριφορά; Οι συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται ως επιθετικές είναι αυτές που έχουν σκοπό να βλάψουν κάποιο άτομο ή ζώο. Αυτές μπορεί να αναφέρονται σε κοροϊδίες, σε πειράγματα, σε εκφοβισμό, σε νταηλίκια, σε σωματική ή λεκτική βία ή σε ενδοσχολική βία. Οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να έχουν διάφορες διαβαθμίσεις ανάλογα με το πόσο σοβαρές είναι, σε τι πλαίσιο συμβαίνουν, πόσο συχνά και σε τι ένταση. Όλα τα παραπάνω σαφώς τα παρατηρούμε με βάση τη δυναμική της σχέσης των παιδιών των οποίων εμπλέκονται σε τέτοιες συμπεριφορές, με βάση το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται τα παιδιά, το πολιτισμικό όπως και το οικογενειακό πλαίσιο. Επίσης αξιοσημείωτοι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην επιθετική συμπεριφορά αποτελούν η σχολική τάξη, το οικογενειακό πλαίσιο, αλλά και το ευρύτερο σύστημα της κοινωνίας.
Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στο να ασκήσει ένα παιδί επιθετική συμπεριφορά; Πιο συγκεκριμένα, ως ένας από τους παράγοντες αναφέρεται η οικονομική κρίση, η οποία οδηγεί την οικογένεια σε μία αβεβαιότητα και έναν φόβο. Οι οικονομικές δυσκολίες επιφέρουν πρόσθετο άγχος με αποτέλεσμα αρκετοί γονείς να δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στους πολλαπλούς ρόλους που καλούνται να αναλάβουν. Κατ’ επέκταση μπορεί να απομακρύνονται από τα παιδιά τους, τα οποία και να μην λαμβάνουν την συναισθηματική στήριξη που θα χρειάζονταν. Επιπλέον παράγοντας αποτελεί η βία στο σπίτι. Πολλά από τα παιδιά που εμπλέκονται σε επιθετικές συμπεριφορές δεν γνωρίζουν πώς να συμπεριφερθούν αλλιώς καθώς είναι εξοικειωμένα με τη βία και αδυνατούν να σκεφτούν εναλλακτικές συμπεριφορές. Συχνά μπορεί τα ίδια τα παιδιά να δέχονται επιθετικές πράξεις (λεκτικές ή σωματικές) από τους ίδιους τους γονείς, συγγενείς ή αδέρφια.
Πέρα από τη βία στο σπίτι, τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν επιθετική συμπεριφορά αν επικρατεί ένταση, δυστυχία ή σύγκριση στο σπίτι τους. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά ανάλογα με την αναπτυξιακή τους φάση, τις εμπειρίες ζωής και το μορφωτικό επίπεδο, μπορεί να μην είναι σε θέση να εκφράσουν λεκτικά το συναίσθημά τους ή να μην έχουν κάποιο πρόσωπο στο οποίο μπορούν να επικοινωνήσουν αυτό που νιώθουν. Κατ’ επέκταση νιώθουν άσχημα. Η ένταση συσσωρεύεται και μπορεί να εκφραστεί με ανάρμοστο τρόπο στο σπίτι ή στο σχολείο.
Επιπροσθέτως, η αδιαφορία ή η έλλειψη ορίων στο σπίτι μπορεί να επιδράσει με τέτοιο τρόπο ώστε πολλά παιδιά να εμπλακούν σε επιθετικές συμπεριφορές. Πολλοί γονείς δεν βάζουν όρια, γεγονός που δημιουργεί πιθανώς στα παιδιά άγχος και ανασφάλεια. Το παιδί ‘αναγκάζεται’ να προκαλέσει (πολλές φορές μέσα από την επιθετικότητα) για να μπουν τα όρια από τους άλλους, ώστε να νιώσει πλαισιωμένο και ασφαλές. Πολλές φορές βέβαια, ένα καταπιεστικό περιβάλλον με πολλές απαγορεύσεις και πολλά αυστηρά όρια, είναι αυτό που οδηγεί τα παιδιά στο να υιοθετήσουν επιθετικές συμπεριφορές.
Η ιδιαιτερότητα, οι δυσκολίες και η διαφορετικότητα είναι κάποιοι ακόμη παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν σε επιθετικές συμπεριφορές. Τα παιδιά νιώθουν μη αποδεκτά και βιώνουν καθημερινό στρες. Μπορεί να υπάρξουν ξεσπάσματα οργής. Επιθετικές συμπεριφορές και πειράγματα όμως μπορεί να εκδηλωθούν (και με μεγαλύτερη συχνότητα) και προς τη διαφορετικότητα του άλλου.
Η απώλεια και το πένθος (διαζύγιο, απώλεια αγαπημένων προσώπων, μεγάλες αλλαγές όπως μία μετακόμιση) μπορεί να οδηγήσουν τα παιδιά να νιώσουν μία αβεβαιότητα και μία θλίψη. Όταν αρκετά τέτοια γεγονότα (όπως τα παραπάνω) λάβουν μέρος στη ζωή ενός παιδιού είναι πιθανό να δημιουργηθεί μία συναισθηματική ένταση που μπορεί να καταλήξει σε ξεσπάσματα, ακόμη και επιθετική συμπεριφορά.
Επιπλέον, κυρίως στην εφηβεία, παρατηρούνται οι παραβατικές παρέες, στις οποίες αν ένας έφηβος βρεθεί, μέσα από την ανάγκη του να ανήκει κάπου, είναι πιθανό να καταφύγει σε βία. Τα παιδιά μπορεί να καταλήξουν σε τέτοιες ομάδες όταν δυσκολεύονται με την επικοινωνία με την οικογένειά τους στο σπίτι ή όταν στο περιβάλλον τους υπάρχει χάος ή έλλειψη επικοινωνίας, χωρίς αυτό να θεωρείται θέσφατο.
Ένας από τους πιο συχνούς παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην παρουσίαση επιθετικής συμπεριφοράς είναι τα βιντεοπαιχνίδια και η τηλεοπτική βία. Φαίνεται πως μέσα από αυτά, τα παιδιά μαθαίνουν πως μόνο με τη βία μπορούν να λύνουν τις διαφορές τους και να διεκδικούν. Μαθαίνουν επίσης πως και οι ‘καλοί’ ήρωες μπορούν να επιλέγουν τη βία ώστε να καταφέρνουν να λύνουν τα προβλήματά τους. Επιπλέον, πολλές φορές μέσα από τις ταινίες, τα παιδιά παρακολουθούν πως η βία σε κάνει ‘ήρωα’, ενώ πολλές φορές αποκρύπτεται ο πραγματικός πόνος που μπορεί να νιώσει κάποιος αν υποστεί βία. Ο κίνδυνος μπορεί να είναι μεγαλύτερος, αν σε μία οικογένεια δεν υπάρχουν αντισταθμιστικά ερεθίσματα που μπορεί να αντιτίθενται στη βία ή αν δεν υπάρχει ελεγχόμενη έκθεση σε βίαια βιντεοπαιχνίδια κ.α.
Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην επιθετικότητα μπορεί να είναι πολλοί, διαφορετικοί ή πολλές φορές συνδυαστικοί. Πίσω από κάθε επιθετική συμπεριφορά, σίγουρα κρύβεται κάτι προς διερεύνηση, κάτι για το οποίο το παιδί ή η εκάστοτε οικογένεια χρειάζεται στήριξη. Πέρα όμως από την οικογένεια, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα ευρύτερα συστήματα, όπως είναι το σχολείο, στο οποίο σχολείο η κατάλληλη στάση των εκπαιδευτικών (και φυσικά μία υγιής σχέση μεταξύ αυτών και των οικογενειών) είναι αυτή που μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη μείωση των επιθετικών συμπεριφορών και στην προώθηση της επικοινωνίας και του ασφαλούς μοιράσματος.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Ρασιδάκη, Χριστίνα (2015). Σχολικός Εκφοβισμός Bullying. Αποτελεσματικές δεξιότητες επικοινωνίας. Τρόποι Αντιμετώπισης. Ένας πρακ?
